هویت جنسی به معنای تشخیص ذهنی فرد از خود به عنوان مرد یا زن است. این ذهنیت از کودکی آغاز می شود و در نوجوانی تقویت می شود و به ثبات می رسد. هویت جنسی در واقع با رفتارهای بیرونی که فرد به عنوان مردانه و زنانه نشان می دهد و تصویر ذهنی درونی فرد شناخته می شود.
نقش فرهنگ در هویت جنسی
اگرچه جنسیت فیزیکی به صورت زیستی تعیین می شود، هویت جنسی عموما به صورت فرهنگی تعیین می شود. اینکه جامعه چطور هویت جنسی افراد را تعریف می کند، وابسته به چارچوب های فرهنگی است.
تعاریف فرهنگی هویت جنسی، با نقش های جنسی اجتماعی پیوند خورده است. این نقش ها با الگوهای بقای اجتماعی، چارچوب های اقتصادی، نظام های ارتباطی، نظام مذهبی و … مرتبط است.
ارتباط هویت جنسی با نقش جنسیتی
مفهوم هویت جنسی با نقش های جنسیتی مرتبط است. نقش های جنسیتی به معنی نشانه های بیرونی شخصیت است که هویت جنسی را انعکاس می دهد. هویت جنسی تقریبا همیشه در نتیجه ترکیب عوامل درونی و بیرونی یا اجتماعی به طور شخصی شناسایی می شود.
از طرفی نقش جنسی در اجتماع با عوامل قابل مشاهده مثل رفتار و ظاهر شناسایی می شود. به عنوان مثال اگر فردی خودش را به عنوان مرد در نظر می گیرد و بیشتر دوست دارد جنسیت شخصی خود را با اصطلاحات مردانه تعریف کند، هویت جنسی او مرد است. با وجود این نقش جنسیتی او در صورتی مرد است که ویژگی های معمول مردانه را در رفتار، لباس پوشیدن و شخصیتش نشان دهد.
تحول هویت جنسی از کودکی
کودکان تا پیش از دو تا سالگی درک چندانی از جنسیت ندارند و رفتارهای جنسیتی را خیلی نشان نمی دهند. مفهوم جنسیت در کودکان به تدریج بین 3 تا 5 سالگی ایجاد می شود.
پیش از پنج سالگی به نظر می رسد کودکان تصوری از پایداری مفهوم جنسیت ندارند. برای مثال یک کودک خردسال ممکن است از مربی خود بپرسد “آیا در کودکی دختر بوده یا پسر”. یا یک پسر خردسال ممکن است بگوید می خواهد وقتی بزرگ شد یک مادر شود.
پس از پنج سالگی کودکان باور دارند، تغییرات در لباس یا مدل مو، تغییری در جنسیت ایجاد نمی کند. از هنگامی که کودکان شروع به تفکر پایدار در مورد جنسیت می کنند، نقش های جنسیتی را در هویت خود ترکیب می کنند.
در سنین 5 – 6 سالگی کودکان بیشتر تمایل پیدا می کنند که به گروه های هم جنس خود ملحق شوند. بیشتر در جستجوی اطلاعات جنسی برمی آیند. همچنین در مورد به کارگیری کلیشه های جنسیتی خیلی سختگیر می شوند.
در سنین بالاتر و حدود 7 تا 10 سالگی، کودکان در مورد حفظ رفتارهای کلیشه ای دخترانه یا پسرانه راحت تر و انعطاف پذیرتر می شوند. در این سنین پسران و دختران راحت تر انتخاب می کنند که دوست دارند با ماشین یا با عروسک بازی کنند
شواهد پژوهشی
در یک پژوهش معروف، روانشناسی به کودکان سنین پیش دبستانی تصویری از یک خردسال دختر و پسر نشان داد.
در تصویر اول کودک بدون لباس، در تصویر دوم با لباس جنسیت خودش، و در تصویر بعدی با لباس جنس مخالف بود.روانشناس تصاویر کودک بدون لباس و با لباس با جنسیت موافق را نشان داد، و از آن ها پرسید “آیا کودک دختر است یا پسر؟”
سپس تصویر همان کودک با لباس جنس مخالف را نشان داد. سپس از کودکان پرسید آیا هنوز دختر است یا پسر؟ بیشتر کودکان زیر پنج سال فکر می کردند پسری که لباس دخترانه پوشیده، حالا واقعا دختر است.
این باور پیش از این بود که کودکان بفهمند پسران دارای اندام جنسی پسرانه و دختران دارای اندام جنسی دخترانه هستند. به طور کلی مراحل شکل گیری مفهوم هویت جنسی به این صورت است:
حدود 2 سالگی: کودکان نسبت به تفاوت های فیزیکی دختر و پسر هوشیار می شوند.
تا 3 سالگی: بیشتر کودکان به راحتی می توانند خود را به عنوان دختر یا پسر معرفی کنند.
حدود 4-5 سالگی: بیشتر کودکان احساس پایداری نسبت به هویت جنسی خود دارند.